خشک شدن بخش عمده تالاب انزلی و گمیشان با کاهش تراز آب خزر
سی دی دریا: به اعتقاد عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی افزایش گرمایش هوا و تبخیر و فعالیت انسانی از دلیلهای اثرگذار بر کاهش تراز آب دریای خزر است و خشک شدن گمیشان، فریدونکنار، امیر کلا و بوجاق و بخش عمده ای از تالاب انزلی از اثرات کاهش بیشتر تراز آب دریای خزر به شمار می شود.
به گزارش سی دی دریا به نقل از ایسنا دکتر حمید علیزاده لاهیجی، عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی امروز در وبینار "اثر تجمعی تغییر اقلیم و فعالیتهای انسانی بر تراز آب دریای خزر و بازخورد آن بر محیط زیست و بهره برداری اقتصادی" حوضه های آبریز دریای خزر را شامل کشورهای روسیه، ایران، آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، گرجستان، ارمنستان و ترکیه دانست که این حوضه ها بدون ارتباط آبی با دیگر حوزه ها، آب این حوضه آبریز را تامین می کنند.
وی رودخانه ولگا را مهم ترین رود آبدهی به دریای خزر نام برد و خاطرنشان کرد: آبدهی ولگا در سال ۱۹۹۴، ۳۳۳ کیلومتر مکعب و آبدهی رودهای "اورال"، "ترک"، "کورا"، "سفیدرود"، "پلرود"، "چالوس" و "هراز" در سال ۱۹۹۴ به میزان ۴۹ کیلومتر مکعب بوده است. علاوه بر اینها خزر همینطور دارای مناطق محدود یخچالی در قفقاز و البرز است و در صورت آب شدن آن ۴۰ کیلومتر مکعب آب تولید می کند.
وی "کشند"، "دما"، "آب رودخانه ای"، "سونامی"، "خیزاب" و "بیلان آب" را از دلیلهای نوسان تراز آب در دریای خزر نام برد و اظهار نمود: سونامی می تواند سطح تراز آب دریای خزر را به مدت ۲ ساعت به ارتفاع ۲ متر جا به جا کند، بگونه ای که در سونامی تاریخی از حوضه، آب تا ۵۰ کیلومتر در قزاقستان و روسیه نفوذ کرد.
علیزاده، تبخیر آب را یکی از دلیلهای کاهش تراز آب در دریای خزر ذکر کرد و اظهار داشت: از سال ۲۰۱۰ افزایش تبخیر در خزر را شاهدیم و این امر تاثیر زیادی بر سطح تراز آب داشته است، علاوه بر آن سیستم های هیدرولیکی و سدسازی نیز در این حوزه اثرگذار می باشد، بگونه ای که حجم اولیه سدهای ولگا ۱۷۵ کیلومتر مکعب، حجم اولیه سدهای کورا، ۲۵.۵ کیلومتر مکعب و حجم اولیه کل سدهای این حوزه ۲۱۲ کیلومتر مکعب بوده، ولی به علت تجمع رسوب و عدم لایروبی حجم مفید سدهای ولگا به ۸۰ کیلومتر مکعب، حجم مفید سدهای کورا به ۱۴ کیلومتر مکعب و حجم مفید کل سدها به ۱۰۲ کیلومتر مکعب رسیده است.
این عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، میزان کل مصرف آب در حوضه آبریز دریای خزر را ۴۳ کیلومتر مکعب در سال عنوان نمود و خاطرنشان کرد: روند مصرف آب در ایران همواره صعودی بوده و این در شرایطی است که در شمال خزر بعد از فروپاشی شوروی، روند مصرف آب نزولی و الان تثبیت شده که دلیل آن تغییر در سیاست های بخش کشاورزی و پرداخت پول از طرف کشاورزان است.
وی ضمن اشاره به توسعه سدسازی بر روی رودهای منتهی به دریای خزر با اشاره به اینکه هم اکنون مصرف آب در حوضه آبریز خزر در روسیه با مصرف آب در خزر جنوبی شامل کشورهای ترکمنستان، ایران، جمهوری آذربایجان، ارمنستان و ترکیه برابر است، افزود: طرح انتقال آب در شوروی بعنوان بزرگترین برنامه انتقال آب بین حوضه ای است که طی آن قرار بود ۱۱۵ کیلومتر مکعب آب بین حوضه ای جا به جا شود که به علت اقتصادی بودن و اعتراضات، اجرای آن لغو شد، ولی فرایند سدسازی در ایران و ترکیه همچنان ادامه دارد.
علیزاده در اینباره توضیح داد: ترکیه برنامه سدسازی وسیعی بر روی رود "کورا" دارد که این امر روند مصرف آب را افزایش خواهد داد.
مهمترین عوامل کاهش تراز آب
این محقق حوزه دریای خزر، ضمن اشاره به دلیلهای مهم کاهش تراز آب دریای خزر، توضیح داد: "یکی از پدیده هایی که از سال ۲۰۱۰ مشاهده شد، ولی سیگنال های آن از سال ۱۹۹۶ بروز کرد، پدیده تغییر رژیم باد بر روی دریای خزر و گرمایش هوا و آب سطحی است. تغییر جهت و سرعت باد به همراه گرمایش زمین از سال ۱۹۹۶ شروع شده و این امر، گرم تر شدن سطح آب دریای خزر را به دنبال داشته است.
وی افزود: گرمایش هوا سبب افزایش تبخیر در خزر شده است؛ ازاین رو فقط افزایش آبدهی خزر سبب افزایش سطح آب خزر نخواهد شد، مگر آنکه میزان تبخیر آب کاهش پیدا کند.
عدم قطعیت در پیشبینی های تراز آب خزر
این عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی به وضعیت دریای خزر اشاره نمود و اظهار داشت: پیشبینی های آماری، زمین شناختی (بر اساس آنچه در گذشته رخ داده و در شرایط مشابه می تواند رخ دهد) و مدل سازی بر مبنای استفاده از داده های جوی، اقیانوسی و خشکی بوده که گزارش های نهایی از پیشبینی ها از عدم قطعیت بالایی برخوردار بوده و این در حالی است که پیشرفت علمی در پیشبینی اقلیمی کلید حل پیشبینی تراز آب خزر است.
وی با طرح این سوال که آیا برداشت آب از رودخانه های منتهی به خزر در کشورهای ساحلی موجب کاهش تراز آب خزر و خشک شدن دریا می شود، اظهار داشت: سالانه حدود ۴۳ کیلومتر مکعب از آب رودخانه ها در حوضه های آبریز مصرف می شود و اثر تجمعی آنها سبب کاهش یک متری در تراز آب شده است و اگر هیچ آب رودخانه ای (متوسط آبدهی سالانه رودخانه ای حدود ۳۰۰ و بارش روی دریا ۷۰ کیلومتر مکعب) به خزر وارد نشود، برای خشک شدن این حوضه آبریز حدود ۳۴۰ سال زمان نیاز دارد.
اثرات نوسان تراز آب بر محیط ساحلی خزر
وی تصریح کرد: افزایش تراز آب موجب افزایش عمق و مساحت تالاب های ساحلی و افزایش سرعت چرخه آب در تالاب ها می شود و در این شرایط خدمات اکوسیستمی تالاب ها بیشتر خواهد شد، ولی در مقابل، کاهش تراز آب سبب کاهش عمق و مساحت تالاب ها و کاهش خدمات اکوسیستمی تالاب ها می شود.
وی افزود: تالاب هایی که در مناطق کم شیب واقع شده اند و تالاب هایی که توسط مناطق مسکونی و کشاورزی محاصره شده اند، نسبت به تغییرات تراز آب بسیار حساس هستند، بگونه ای که تالاب ها به کلی خشک خواهند شد.
علیزاده خشک شدن تالاب ها را حتی مشمول تالاب های کنوانسیون رامسر دانست که شامل "دلتای ولگا" در روسیه، "دلتای اورال" در قزاقستان، "خلیج ترکمن باشی" در ترکمنستان، "خلیج قزل آغاج" در جمهوری آذربایجان، "گمیشان، "میانکاله-خلیج گرگان- لپو-زاغمرز"، فریدونکنار، امیرکلا، بوجاق و تالاب انزلی دانست.
این محقق پژوهشگاه اقیانوس شناسی به بیان وضعیت تالاب های ساحلی در شرایط کاهش یک متر دیگر در تراز آب خزر پرداخت و اظهار داشت: دلتای ولگا در روسیه، خلیج ترکمن باشی در ترکمنستان و خلیج قزل آغاج جمهوری آذربایجان با محدودیت در عمق و مساحت، دلتای اورال با محدودیت شدید در عمق و مساحت و گمیشان خشک خواهند شد.
به نقل از ایشان، بخش عمده ای از "میانکاله-خلیج گرگان- لپو-زاغمرز" خشک خواهد شد و ارتباط آبی آن قطع می شود و بخش مرکزی آن تبدیل به تجمع زهکش ها و فاضلاب خواهد شد.
علیزاده، خشک شدن فریدونکنار، امیر کلا و بوجاق را از دیگر آثار کاهش یک متر بیشتر تراز آب دریای خزر دانست و اظهار داشت: علاوه بر اینها بخش عمده ای از بندر انزلی خشک خواهد شد.
راهکارهای حفظ تالاب های ساحلی ایران
وی با تکیه بر ضرورت حفظ و نگهداری تالاب های ساحلی ایران، اظهار داشت: یکی از راهکارهای حفظ این محیط ها کاهش فشار عوامل انسانی از راه تامین آبدهی از منابع رودخانه ای و زهکش ها، کاهش ورود بار مواد مغذی و رسوب به تالاب ها، عدم ورود فاضلاب به تالاب ها، عدم پمپاژ آب تالاب های آب شیرین برای کشاورزی و عدم شکار و ماهیگیری در تالاب است.
علیزاده تصریح کرد: با کاهش فشار عوامل انسانی بر تالاب ها، بخشی از تالاب ها و خدمات اکوسیستمی آنها حفظ می شود و با چرخه بعدی افزایش تزار آب تالاب به صورت طبیعی احیا می شوند، اما در مورد تالاب گمیشان و خلیج گرگان که همیشه ورود آب دریا غالب بود، وضعیت متفاوت خواهد بود.
به نقل از ایشان، امکان احیا و حفظ بخشی از خلیج گرگان و تالاب گمیشان با استفاده از عوامل طبیعی وجود دارد.
اثر اقتصادی نوسان تراز آب بر محیط دریایی خزر
عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی با اشاره به اینکه چرخه آب خزر و اختلاط عمودی آب نقش تعیین کننده در انتقال مواد و انرژی در دریا و اکولوژی دریا دارد، اضافه کرد: در دریای خزر ۴ توده آب وجود دارد که اختلاط سریع آنها موجب بهبود وضعیت اکولوژیک در دریا می شود و عامل اصلی در تسریع این اختلاط، سرمایش زمستانی است.
وی افزود: در تراز بالا و در دمای بالا، چرخه آب سرعت کمتری دارد و در تراز پایین و در زمستان های بسیار سرد چرخه آب تسریع می شود.
علیزاده با تکیه بر این که حالا زمان عمل است و باید با دریا مهربان تر باشیم، اظهار نمود: هم اکنون به علت تغییر اقلیم و گرمایش جهانی، تراز آب خزر به سرعت درحال کاهش است، در حالیکه محیط ساحلی و دریایی هر کدام به نحوی تحت تنش فزاینده ای قرار دارند و در این شرایط کاهش فشار فعالیتهای انسانی موجب پایداری بیشتر می شود.
وی تجهیز همه شهرها، نقاط مسکونی، صنعتی و تجاری به سامانه های جمع آوری و بازیافت زباله و فاضلاب، به سازی رودخانه های ساحلی برای تکثیر طبیعی ماهیان، پیشگیری از صید بی رویه و خارج از فصل و پیشگیری از شکار پرندگان را از راهکارهای علاج بخشی خزر نام برد و اضافه کرد: با اجرای این راهکار ها اثرات مثبتی بر ساحل و دریا در سالهای آینده را شاهد خواهیم بود و این اقدامات باید در سرتا سر ساحل خزر اجرائی شود.
علیزاده تصریح کرد: آنچه که در ساحل ایران در دریای خزر شاهد می باشیم، در کمتر جایی از ساحل خزر دیده می شود، البته در سواحل جمهوری آذربایجان مناطق بسیار آلوده وجود دارد که احتیاج به توجه جدی دارد؛ ولی حجم زباله و فاضلاب ورودی به ساحل از ایران و نوع شکار و صید و قاچاق در ساحل ایران از پدیده های بسیار نامناسب هستند که لازم است مدیریت جدی در این حوزه ها اعمال شود.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب