اقتصاد دانش بنیان_۳
چالشهای فعالیت دانش بنیان ریسک سرمایه گذاری و هزارتوی بروکراسی
برخی متقاضیان راه اندازی شرکت دانش بنیان معتقدند که ایجاد چنین شرکتهایی از عهده یک محقق خارج است و مشکلات سرمایه گذاری و ثبت شرکت همچون عوامل انصراف از ایجاد شرکت محسوب می شوند.
به گزارش سی دی دریا به نقل از مهر، مقام معظم رهبری در ابتدای سال جدید ضمن نامگذاری سال ۱۴۰۱ به نام «تولید، دانش بنیان، اشتغالزایی»، بر رشد اقتصادی کشور مبتنی بر دانش بنیان نیز تاکید کردند و اظهار داشتند: «به طور قاطع باید به سمت اقتصاد دانش بنیان حرکت بکنیم؛ یعنی این که دانش و فناوری پیشرفته نقش آفرینیِ فراوان و کاملی داشته باشد در همه عرصه های تولید. اگر ما این سیاست را دنبال کردیم و دانش را پایه و زمینه اقتصاد کشور قرار دادیم و بنگاه های اقتصاد دانش بنیان را افزایش دادیم، منافع زیادی برای کشور و برای اقتصاد کشور خواهد داشت.»
ایشان همین طور بر افزایش تعداد شرکتهای داش بنیان تاکید و بیان کردند: «ما شرکت دانش بنیان داریم لکن باید افزایش پیدا کند. ما هم اکنون قدری کمتر از ۷۰۰۰ شرکت دانش بنیان داریم. تقریباً حدود ۶۶۰۰ یا ۶۷۰۰ شرکت دانش بنیان در کشور وجود دارد. این تعداد حدود ۳۰۰ هزار اشتغال مستقیم ایجاد می کند، که خب نسبتاً رقم قابل توجّهی است. البتّه آن کسانی که بنده سوال کردم از آنها و پاسخ دادند، گفتند بیش از ۳۰۰ هزار است؛ حدس می زنند بطورمثال ۳۲۰ هزار اشتغال مستقیم در این سال ۱۴۰۰ که گذشت ایجاد کرده؛ اشتغال غیر مستقیم خیلی بیشتر از اینها است. من پرسیدم که در ۱۴۰۱ چقدر می شود این مقدار را افزایش داد و تعداد این شرکتها را بیشتر کرد؟ به من گفتند حدّاکثر سی درصد. بنده قانع نیستم؛ من معتقدم سی درصد آن رقمی نیست که برای کشور مطلوب باشد و مورد نیاز کشور باشد و به نیازهای کشور جواب بدهد. توقّع من از مسئولین این است که صد درصد افزایش پیدا کند.»
با در نظر گرفتن این تأکیدات پیش بینی می شود ضمن توجه بیشتر مسئولان و تولیدکنندگان داخلی به مقوله دانش بنیان، تقاضا برای تأسیس یا مجوز دانش بنیانی نیز در سال جدید رو به فزونی داشته باشد از همین رو سعی کردیم در این گزارش به با اهمیت ترین شرایط و نحوه ارزیابی شرکتهای دانش بنیان بپردازیم.
از سوی دیگر طی سال های اخیر و با رشد کمی شرکتهای دانش بنیان، خیلی از پژوهشگران و شرکتهای متقاضی نسبت به روند تأسیس شرکت دانش بنیان یا ارزیابی دانش بنیابی انتقاداتی داشتند و چالشها و موانعی را سد راه خود برای فعالیت در این عرصه عنوان می کردند که در نوشتار پیش رو سعی کردیم این دغدغه ها را نیز مرور نماییم.
نحوه ارزیابی شرکتها و مؤسسات دانش بنیان
براساس آیین نامه ارزیابی شرکتهای دانش بنیان، این شرکتها باید از نظر سطح فناوری بالا یا متوسط به بالا باشند و دانش فنی تولیدات و یا محصولات آنها به علت پیچیدگی ها به سختی قابل کپی برداری بوده، نیازمند تحقیق و توسعه قابل توجه توسط تیم فنی خبره برای کسب آن باشد، منجر به ایجاد خواص یا کارکردهای پیچیده ای در محصول شده باشد.
کالاهای ارائه شده، باید درحال تولید بوده یا حداقل در حد نمونه آزمایشگاهی (با قابلیت بررسی فنی) ساخته شده باشند، همین طور خدمات، باید دارای اسناد فروش باشد.
در طراحی مبتنی بر تحقیق و توسعه: شرکت باید طراحی اساسی و قابل توجهی مبتنی بر فعالیتهای تحقیق و توسعه مطابق با پیوست (۱) آیین نامه ارزیابی شرکتهای دانش بنیان، حداقل در یکی از موارد زیر انجام داده باشد:
الف- طراحی زیرسیستم اصلی کالا و خدمت
ب- طراحی یکپارچه سازی کالا و خدمت
ج- طراحی پروسه (یا تجهیزات) تولید کالا و خدمت، مشروط به پیچیده بودن این پروسه (یا تجهیزات) تولید
شرکت های دانش بنیان موضوع این آیین نامه شامل الف- نوپا نوع ۱، ب- نوپا نوع ۲، ج- تولیدی نوع ۱، د- تولیدی نوع ۲ می شوند.
شرکت های دانش بنیان نوپا نوع ۱: شرکتهای نوپا که دارای اظهارنامه مالیاتی سال مالی گذشته خود نیستند یا دارای درآمد عملیاتی در اظهارنامه مالیاتی سال مالی گذشته خود نیستند، در صورتیکه حداقل یک «کالا یا خدمت یا پروسه تولید یا تجهیز تولید» با فناوری در سطح ۱ را حداقل در حد نمونه آزمایشگاهی و مشروط به دارا بودن همه معیارهای ماده (۱)، ساخته و ارائه کنند، به طور شرکت «نوپا نوع ۱» تأیید می شوند.
شرکت های دانش بنیان نوپا نوع ۲: شرکتهای نوپا که دارای اظهارنامه مالیاتی سال مالی گذشته خود نیستند یا دارای درآمد عملیاتی در اظهارنامه مالیاتی سال مالی گذشته خود نیستند، در صورتیکه حداقل یک «کالا یا خدمت یا پروسه تولید یا تجهیز تولید» با فناوری در سطح ۲ را حداقل در حد نمونه آزمایشگاهی و مشروط به دارا بودن همه معیارهای ماده (۱)، ساخته و ارائه نمایند، به طور شرکت «نوپا نوع ۲» تأیید می شوند.
شرکت های دانش بنیان تولیدی نوع ۱: شرکتهای متقاضی که در اظهارنامه سال مالی گذشته خود دارای درآمد عملیاتی هستند، در صورتیکه حداقل ۲۵ درصد از این درآمد، ناشی از فروش کالاها یا خدمات با فناوری در سطح ۱ و حائز همه معیارهای ماده (۱) باشد، به طور شرکت «تولیدی نوع ۱» تأیید می شوند.
شرکت های دانش بنیان تولیدی نوع۲: شرکتهای متقاضی که در اظهارنامه سال مالی گذشته خود دارای درآمد عملیاتی هستند، با دارا بودن یکی از شرایط زیر به طور شرکت «تولیدی نوع ۲» تأیید می شوند:
*شرکت حداقل یک «کالا یا خدمت یا پروسه تولید یا تجهیز تولید» با فناوری در سطح ۱ یا سطح ۲ را حداقل در حد نمونه آزمایشگاهی و مشروط به دارا بودن همه معیارهای ماده (۱)، ساخته و ارائه کند.
*شرکت مجری حداقل یک پروژه «مهندسی، پیمانکاری و ساخت» باشد، مشروط به این که حداقل (۱۰) درصد از قیمت قراردادهای پروژه ناشی از بخش های حائز همه معیارهای ماده (۱) باشد.
شرکت هایی که در دسته بندی تولیدی نوع یک و یا نوپا نوع یک قرار می گیرند به طور معمول محصولات با فناوری بالاتری را تولید می کنند و از معافیت های مالیاتی نیز بهره مند می شوند.
نوع یک ها سطح فناوری بالاتری دارند و مشمول همه حمایتهای معاونت علمی همچون معافیت های مالیاتی می شوند. دسته دوم شرکتهای نوع ۲ به غیر از معافیت مالیاتی از همه حمایت ها برخوردار می باشند و شرکتهای مستعد دانش بنیان که در یک سال اخیر به دسته شرکتهای دانش بنیان ارزیابی شده اضافه شده اند، شامل برخی حمایت ها می شوند. در هر یک از سه دسته فوق بسته به این که سطح تولید شرکتها در سطح آزمایشگاهی و یا انبوه باشد به دو سطح نوپا یا تولیدی هم تقسیم بندی می شوند.
چالشهای دانش بنیانی از منظر فناوران
دکتر حسین شاهسوارانی، فارغ التحصیل بیوتکنولوژی دانشگاه اوساکا همچون متخصصان ایرانی است که بعد از بیش از ۱۰ سال تحصیل و کار در کشور ژاپن به کشور بازگشته است و در حیطه تولید و اقتصاد دانش بنیان مشغول فعالیت است. وی هم اکنون عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران و مدیرعامل و عضو هیأت مدیره یک شرکت دانش بنیان است.
شاهسورانی در گفتگو با خبرنگار مهر به بیان چالش ها و مشکلات فراروی راه اندازی و تولید دانش بنیان پرداخت و اظهار داشت: پژوهشگران و نواورانی که درصدد هستند ایده های خودرا در قالب راه اندازی یک شرکت دانش بنیان پیاده سازی کنند در ابتدا با چالش ها و مشکلات متنوعی در ابتدای کار مواجه می شوند که بهتر است این موانع در جهت تحقق شعار سال جاری هرچه سریع تر مرتفع شوند.
وی در ادامه به برخی مشکلاتی که پژوهشگران در ابتدای امر تأسیس شرکت دانش بنیان و تولید یک محصول در تیم استارت آپی شأن مواجه می شوند، اشاره نمود و اضافه کرد: تعدادی از اساتید یا دانشجوهای تحصیلات تکمیلی ایده های کاربردی و به درد بخوری دارند. در سازوکار فعلی معاونت علمی این استارت اپ ها به شتابدهنده ها معرفی می گردند و شتابدهنده ها هم بعنوان کارگزار بیرونی مورد حمایت معاونت علمی، درصدد هستند ایده های این پژوهشگران را به مرحله تولید برسانند.
برخی شتابدهنده ها ترمز اند...
وی افزود: گاهی اوقات اتفاقاً مشکل در همین فرآیند حمایت شتابدهنده از استارت آپ است. موضوع شتابدهنده ها در دنیا تعریف مشخصی دارد و بعنوان یک پل یا رابط به اجرای یک ایده با سرمایه گذاری مناسب سرعت می بخشند اما بعضی شتابدهنده ها بعنوان ترمز عمل می کنند.
به گفته وی، با عنایت به سود زیادی که هم اکنون در تأسیس یک شتابدهنده وجود دارد به نظر من بعید نیست که در آینده ای نزدیک تعداد شتابدهنده ها حتی از تعداد استارتاپ هایمان هم بیشتر شود!
پروسه گرفتن مجوز تولید طولانی است
شاهسوارانی تصریح کرد: نکته مهم بعدی پروسه کسب مجوزهای تولید، توزیع و فروش است که طولانی بودن فرآیند گرفتن مجوز و پیگیری های مورد نیاز صدور و تمدید آنها همچنان یکی از با اهمیت ترین موانع زمانبر می باشد که باید در دستور کار قرار گیرد.
وی بیان نمود: بنده تصور می کنم با انتخاب شعار سال از طرف رهبر معظم انقلاب بعنوان (تولید، دانش بنیان، اشتغال زایی) تمایل خیلی از پژوهشگران به تأسیس مجموعه های دانش بنیان طی چند ماه های آتی افزایش خواهد یافت و در صورتیکه این رویه های معمول اصلاح نشود، تفاوت چندانی در وضع عمومی جامعه و رفع وابستگی نفتی در کشور ایجاد نخواهد شد.
افزایش فرایندهای نظارتی
وی اظهار داشت: همین طور لازم است فرایندهای نظارتی در عین حال افزایش پیدا کند تا افزایش ظرفیت دانش بنیان ها کیفی بوده و منحصر به افزایش کمی تعداد این شرکتها نشود چون در غیر اینصورت فقط نتیجه این خواهد شد که برخی فرصت طلبان با بهره گیری از فرصت پیش آمده در جهت منافع مادی خود پیش رفته و مانع تحقق این امر مهم خواهند شد.
لازم است فرایندهای نظارتی در عین حال افزایش پیدا کند تا افزایش ظرفیت دانش بنیان ها کیفی بوده و منحصر به افزایش کمی تعداد این شرکتها نشود چون در غیر اینصورت فقط نتیجه این خواهد شد که برخی فرصت طلبان با بهره گیری از فرصت پیش آمده در جهت منافع مادی خود پیش رفته و مانع تحقق این امر مهم خواهند شد
وی با بیان آفت دیگر که تعداد معدودی شتابدهنده های موجود توسط برخیلابی های قدرت حمایت می شوند و نمی توان به آسانی مانع از سهم خواهی و سودجویی های کلان آنها شد، اضافه کرد: در سیستم فعلی مدنظر آنها، سهم محقق از پروژه به قدری ناچیز است که گاهی محقق نوآور از خیر ادامه فعالیت در شرکت دانش بنیان می گذرد و می رود و روحیه امید به خصوص در مورد پژوهشگران جوان فاقد سرمایه اولیه کافی را از میان می برد.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی با بیان پیشنهادی افزود: ایجاد یک ظرفیت نظارتی قوی تر بر روی فعالیت شتابدهنده ها نیز به عنوان راه حل حل این مشکل پیشنهاد می شود. البته لازم به ذکر می دانم شتابدهنده های بسیاری هم هستند که جانب انصاف را رعایت کرده و طبق عرف رایج در دنیا برمبنای تخمین میزان و مدت زمان بازدهی یک ایده نواورانه، روی آن سرمایه گزاری نموده و تا به ثمر رسیدن یک استارت اپ از آن حمایت می کنند و زمینه تشکیل یک شرکت دانش بنیان و اشتغال زایی حاصل از آنرا فراهم می کنند که باید از آنها تقدیرهای لازم به عمل آید.
وی ضمن اشاره به چالش دیگر شرکتهای دانش بنیان اظهار داشت: از دیگر مشکلات سیستمی فضای تولید دانش بنیان این است که فرآیندهای ارزیابی اولیه و به ویژه نظارت در پروژه هایدانش بنیان شدن برخی اوقات به افرادی کم تجربه و بعضاً دانشجو سپرده می شود که این به خودی خود مشکل آفرین است.
وی در آخر تصریح کرد: مشکلات بسیاری وجود دارد که انگیزه یک محقق را از بین می برد و ناامیدشان می کند و شاید همین بتواند زمینه ای برای خروج ایده پرداز از کشور باشد اما ما باید با اصلاح بعضی ساختارها و قوانین به دنبال حمایت بیشتر از محققین و دانشمندهای کشورمان باشیم. برای اینکه حمایت مناسب از هر ایده می تواند ما را یک قدم به سمت حل مشکلات اقتصادی کشور و خودکفایی نزدیک کند.
شاهسورانی اضافه کرد: امیدوار هستم همانطور که مقام معظمرهبری فرمودند مدیران و مجموعه های دولتی بجای چاپ بنر و بالای سربرگ امسال با حمایت منطقی و در عین حال نظارت کافی به تقویت ظرفیت کارآفرینی مجموعه های دانش بنیان همت بگمارند تا انشالله شاهد رونق گرفتن بیشتر فضای تولید دانش بنیان و اشتغال نیروهای مولد باشیم.
ریسک سرمایه گذاری و روند فرسایشی تأسیس شرکت
دکتر رضا مقدسعلی، مدیر یک شرکت فناور نیز در گفتگو با خبرنگار مهر درباب چالشهای تأسیس یک شرکت دانش بنیان اظهار داشت: برای ایجاد یک شرکت و تاییدیه دانش بنیانی چالشهای زیادی وجود دارد ضمن این که این فرآیند شدیداً زمان بر است.
وی ضمن اشاره به دو چالش اصلی راه اندازی شرکت مبتنی بر تحقیق و توسعه اظهار داشت: جهت راه اندازی چنین شرکتی، «ریسک سرمایه گذاری» و «تیم سازی علمی و اجرایی» وجود دارد؛ به طور معمول یک نخبه در ابتدای کار تشکیل شرکت نیاز به هم تیمی های علمی و اجرائی نخبه دیگری دارد که این به خودی خود دشوار و هزینه بر است. علاوه بر تشکیل یک تیم که بتوانند با هدف پیش روند، یافتن سرمایه گذار نیز چالشی است. سرمایه گذاری که بتواند برای مدت طولانی سرمایه خودرا صرف یک پروژه کند.
وی ضمن اشاره به دیگر مشکل راه اندازی شرکتهای دانشی اضافه کرد: پیش از فرآیند دانش بنیانی باید یک شرکت ثبت گردد که اقدامات مربوط به ثبت آن زمان بر است. در فرآیند ثبت شرکت، اقدامات اداری، مالیات، دریافت کد اقتصادی، اجاره محلی برای استقرار تجهیزات شرکت، ایجاد آزمایشگاه، پرسنل، دریافت خدمات، تبلیغات و … همچون راه هایی هستند که باید پیش از دانش بنیانی طی شوند.
مقدسعلی با اشاره به اینکه ما جهت راه اندازی شرکتمان چنین مراحلی را طی کردیم، اضافه کرد: همه این اقدامات هزینه بر است. نزدیک به دو میلیارد تومان هزینه کردیم که بتوانیم محصول بیولوژیک خودرا به تولید برسانیم.
ترس پژوهشگران از ورود به عرصه پر پیچ و خم دانش بنیان شدن
مدیر این شرکت فناور ضمن اشاره به چالش ریسک سرمایه گذاری اظهار داشت: به طور معمول یافتن سرمایه گذاری که صرف نظر از زمان، مطمئن به سود در یک پروژه فناورانه نباشد واقعاً کار سختی است؛ سرمایه گذاران به طور معمول به سوددهی در زمان کم توجه دارند. بنابراین وارد فرآیند واردات یک محصول می شوند و این نشان داده است که هنوز مبادی واردات می تواند سوداورتر از سرمایه گذاری روی طرح های دانش بنیان شود.
زیرساخت های اجرائی زیادی جهت عملیاتی شدن یک ایده علمی وجود دارد که تا پیش از رسیدن به نمونه اولیه یک محصول دانش بنیان باید وجود داشته باشد که بسیاری از محققین را از ورود به این حوزه نگران و پشیمان می کند. باید در معاونت های علمی تدابیری برای این مورد اندیشیده شود. بدین سبب سوال اصلی اینجاست که به غیر زمان بر بودن کدام محقق می تواند از جیب خود هزینه کند تا یک شرکت را به میزان دو میلیارد راه اندازی کرده و سپس برای دانش بنیانی اقدام کند؟!
وی اضافه کرد: بدین سبب شرکتی که تصمیم به دانش بنیان شدن دارد فرآیند طولانی را باید بگذراند و این از عهده محققی که پتانسیل انجام پروژه های علمی را دارد بر نمی آید برای اینکه آموزشی درباب ثبت شرکت و روند اداری ندیده است.
مدیر این شرکت فناور تصریح کرد: بنابراین است که خیلی از پژوهشگران هنوز در صدد حفظ جایگاه استادی خود هستند و ترس از ورود به راه اندازی شرکت و دانش بنیان شدن دارند. خیلی از آنها بودجه ای ندارند که صرف این اقدامات کنند بدین سبب از فعالیت خود دست می کشند و به کار تدریس ادامه می دهند.
مقدسعلی تصریح کرد: بحث های دانش بنیان ریسک بالایی دارند و سرمایه گذاری برای ایجاد شرکت یا تولید محصول برای دانش بنیان شدن یکی از چالش های اصلی پژوهشگران است. در حقیقت ملزومات دانش بنیان علاوه بر تکنولوژی و دانش فنی، شرکتی است که به سرمایه نیاز دارد و این سرمایه در دسترس بسیاری از پژوهشگران نخبه نیست.
مدیر این شرکت فناور خاطرنشان کرد: زیر ساخت های اجرائی زیادی جهت عملیاتی شدن یک ایده علمی وجود دارد که تا پیش از رسیدن به نمونه اولیه یک محصول دانش بنیان باید وجود داشته باشد که بسیاری از محققین را از ورود به این حوزه نگران و پشیمان می کند. باید در معاونت های علمی تدابیری برای این مورد اندیشیده شود. بدین سبب سوال اصلی اینجاست که به غیر زمان بر بودن کدام محقق می تواند از جیب خود هزینه کند تا یک شرکت را به میزان دو میلیارد راه اندازی کرده و سپس برای دانش بنیانی اقدام کند؟!.
به گزارش سی دی دریا به نقل از مهر، سال «تولید، دانش بنیان، اشتغال زایی» بااینکه شوری را در دل فناوران و مجموعه های دانش بنیان ایجاد کرد اما مسئولان نهادهای علم و فناوری برای تحقق اهداف شعار سال باید با پرهیز از کمیت گرایی صرف، بیشتر به راهکارهای افزایش کیفی تولید دانش بنیان و ایجاد اشتغال از دل آن بپردازند.
ضمن این که با وجود چالشهایی که بر سر راه دانش بنیان شدن و تولید برپایه فناوری وجود دارد و خیلی از فعالان این عرصه بر آن صحه گذاشته اند، شاید بهتر باشد قوانین و راهکارهای نظارتی نیز بازبینی و اصلاح گردد.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب